تبیین اندیشه های عرفانی واخلاقی ملکی تبریزی

پژوهش حاضر با هدف شناسایی اخلاق و عرفان و نسبت میان این دو، از دیدگاه مرحوم ملکی تبریزی، تدوین شده است. عرفان، در اسلام، علمی است که درباره ی مطلق هستی بحث می کند؛ البته در حکمت نظری و کلام نیز، در مورد علم به حقیقت هستی، بحث می شود؛ امّا در عرفان، از وصول انسان به پروردگار، تقرّبش به حق و حقیقت، تکامل انسان تا درجه ی یقین، رهایی او از هرگونه تقلید، و ترقّی او از علم و دانش به حقیقت، به مرتبه رسیدن و وجدان حقیقت بحث می شود. عرفان، وقتی به عنوان یک علم در نظر گرفته شود؛ به دو بخش عرفان نظری و عرفان عملی، تقسیم می گردد. عرفان نظری یعنی بیان ضوابط و روش های کشف و شهود؛ و عرفان عملی یعنی سیر و سلوک و وصول و فنا. اخلاق یعنی، کمال نفس و خیر و فضیلت و ارزش ذاتی و زیبایی معقول؛ و این وصف یعنی، خیر و خوبی، هدف و مقصد مشترک و یکسان همه ی آدمیان است. لیکن این قانون اخلاقی که در فطرت و طبیعت ماست، نیاز به پرورش و هدایت همراه با علم و معرفت دارد، و درمیان مردم نفوس ممتازی که ملهَم به وحی الهی می باشند و مویّدند، وجود دارند؛ تا نفوس آدمیان را بیدار کنند و نور فطری به وسیله ی وحی الهی تقویت شود )نورٌ علی نور(. از آن جایی که مرحوم ملکی تبریزی از عرفای شیعه می باشد، شناسایی اندیشه های اخلاقی ایشان کمک زیادی در ربط نسبت اخلاق و عرفان می کند. در این تحقیق، آثار عرفانی و اخلاقی وی از جمله کتاب المراقبات، رساله ی لقاءالله و کتاب اسرارالصلوه مورد بررسی قرار گرفته است. کتاب المراقبات که در آن تمام مراقبات روزهای سال، حقیقت زمان در عوالم دیگر، و اذکار و آیاتی که در زمینه ی آن وجود دارد، با ذکر مستند و دلایل محکم، بیان شده است. کتاب اسرار الصلوه درمورد مقدمات نماز، اذکار و قرائت نماز، نوافل و درجات آنها در عوالم دیگر و قیامت بیان شده است. رساله ی لقاءالله درمورد مقامات، حالات عرفانی، موت اختیاری، قدرت و معرفت و مقام اولیای الهی، عینیت اسماء و صفات، اسم اعظم و حجاب اقرب نگاشته شده است. در تمام آثار عرفانی و اخلاقی وی، معرفت نفس و طریقه ی وصول آن، اصل و مبنا قرار گرفته است؛ که مقدمه ی معرفت ربّ است؛ برای وصول به این حقیقت )معرفت نفس(، حسن اخلاق مورد تاکید و توجّه قرار گرفته شده است؛ همچنین، حسن اخلاق، از طریق علم و معرفت و عمل به دست می آید.